اپل موتور پاسخگوی هوش مصنوعی می سازد

نقش آفرینی دانش بنیان‌ها در گذر از خام فروشی و توسعه اقتصادی کلید خورد

به گزارش ویکی تک پلاس و به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‎‌بنیان ریاست‌جمهوری، حسین افشین با بیان اینکه تحول در زیست‌بوم فناوری و نوآوری و عبور از خام‌فروشی، نیازمند تغییر رویکردهای سنتی و هم‌افزایی ظرفیت‌های ملی است، تصریح کرد: بر همین اساس، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با اتکا به دستورالعمل حمایت از توسعه زنجیره‌های ارزش راهبردی و عبور از خام فروشی (مصوب کارگروه دائمی شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان در بهمن‌ماه ۱۴۰۳)، سازوکاری نوین را برای تجمیع حمایت‌های دولتی با سرمایه‌گذاری بنگاه‌های بزرگ و مشارکت فعال شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی کرده است.

او ادامه داد: در این برنامه که پیشتر وعده آن در اختتامیه پتروفن تحت عنوان «ایجاد هلدینگ نوآوری» داده شد، ما به‌جای حمایت‌های پراکنده، به سمت تجمیع ظرفیت‌های حمایتی معاونت علمی با سرمایه‌گذاری بنگاه‌های بزرگ و بازارسازی هدفمند حرکت کرده‌ایم. رویکرد ما ایجاد یک محیط مشارکتی و برابر میان شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ است تا این شرکت‌ها نه تنها جذب یا تضعیف نشوند، بلکه به بازیگران اصلی در تکمیل زنجیره‌های ارزش راهبردی تبدیل شوند.

به گفته این مقام مسئول، در این چارچوب، مدل «پیشران نوآوری زنجیره» را به‌کار گرفتیم تا بنگاه‌های بزرگ با سهم بازار قابل توجه، نقش مدیریت زنجیره، هدایت فناوری و سرمایه‌گذاری مشترک را ایفا کنند و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به‌عنوان توسعه‌دهندگان فناوری در کنار این شرکت‌های پشیران، حلقه‌های مفقوده زنجیره را تکمیل کنند. این الگو به ما امکان می‌دهد که با توسعه فناوری‌های بومی، رفع گلوگاه‌های صنعتی، کاهش ارزبری و افزایش ارزش‌افزوده داخلی، اقتصاد دانش‌بنیان کشور را به سطحی راهبردی ارتقا دهیم.

معاون علمی رئیس‌جمهور در خصوص ساز و کار اجرایی این برنامه گفت: در این مدل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و دیگر دستگاه‌های عضو کارگروه بسته‌های حمایتی خود را در راستای ارتقای هرچه بیشتر عملکرد این برنامه تجمیع خواهند کرد و با ارائه مشوق‌هایی در قالب تأمین مالی، اعتبار مالیاتی و تسهیل فرایندهای قانونی و مقرراتی از اجزای مختلف این زنجیره حمایت خواهند کرد.

افشین خاطرنشان کرد: نمونه بارز این رویکرد، انتخاب زنجیره پرورش ماهی در قفس به‌عنوان نخستین پروژه پایلوت این برنامه است. تولید پروتئین حیوانی در ایران سال‌هاست با چالش‌های اقلیمی، محدودیت مراتع و وابستگی به واردات نهاده مواجه بوده است. در حالی که کشور ما ظرفیت گسترده‌ای در تولید آبزیان دریایی دارد و این امر می‌تواند ضمن کاهش فشار بر منابع داخلی، به سلامت جامعه و توسعه صادرات کمک کند. در برنامه ششم توسعه، تولید ۲۰۰ هزار تن ماهی در دریا هدف‌گذاری شد، اما طبق آمار رسمی سازمان شیلات، تاکنون کمتر از ۵ درصد این هدف محقق شده است، در حالی که برخی کشورهای منطقه به این سطح از تولید دست یافته یا حتی از آن عبور کرده‌اند.

به گفته او، به همین منظور، در جلسه اخیر کارگروه دائمی شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان، شرکت فناوری هوشمند صنایع سلامت پاسارگاد (وسترا) برای یک دوره سه ساله به‌عنوان پیشران زنجیره پرورش ماهی در قفس انتخاب شد تا مدیریت زنجیره، تدوین نقشه راه توسعه فناوری، سرمایه‌گذاری مشترک و تعریف نیازهای فناورانه را بر عهده گیرد. همچنین، شرکت «راموز» به‌عنوان توسعه‌دهنده فناوری زنجیره تعیین شد تا زیرساخت‌های اجرایی، پلتفرم‌های بهره‌برداری و مدل‌های کسب‌وکار فناورانه را توسعه دهد.

معاون علمی رئیس‌جمهور با بیان اینکه بر اساس این مصوبه، حداقل ۱۰ شرکت دانش‌بنیان واجد شرایط در محورهای کلیدی مانند تولید مولد، خوراک، سیستم‌های هوشمند مدیریت، فرآوری صادرات‌محور و زیست‌فناوری دریایی مورد حمایت قرار خواهند گرفت، تصریح کرد: این اقدام، تنها یک پروژه بخشی نیست؛ بلکه نقطه شروعی برای پیاده‌سازی الگوی نوآورانه توسعه زنجیره‌های ارزش در صنایع راهبردی کشور است. همان‌طور که در دستورالعمل مذکور تصریح شده، ما باید با تمرکز بر حلقه‌های با ارزش افزوده بالا، اتکا به فناوری‌های داخلی و سرمایه‌گذاری هدفمند، مسیر اقتصاد ملی را از خام‌فروشی به سمت تولید فناورانه و رقابتی تغییر دهیم. این مدل در آینده به سایر صنایع راهبردی همچون برق و میکروالکترونیک، خودروهای برقی، ماشین‌سازی، صنایع پایین‌دستی نفت و گاز و معدن نیز تعمیم خواهد یافت.

این مقام مسئول در پایان خاطرنشان کرد: امروز پیام ما به بازیگران زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور این است که نقش شما دیگر محدود به حاشیه بازار نیست. این برنامه شما را به قلب زنجیره‌های ارزش کشور می‌برد؛ جایی که می‌توانید فناوری خلق کنید، بازار بسازید و اقتصاد ایران را به سطحی شایسته از توانمندی و استقلال فناورانه برسانید.

از بذرهای مقاوم تا آب‌شیرین‌کن‌های پیشرفته؛ نقشه راه فناورانه نجات منابع آبی کشور

به گزارش ویکی تک پلاس، میزان منابع آب تجدیدپذیر سالانه در ایران حدود ۸۰ تا ۱۲۸ میلیارد متر مکعب است که از این میزان نهایتا حدود ۹۰ درصد از آب برداشتی تجدیدپذیر، مصرف می‌شود که فراتر از آستانه‌ای است که توسط WRI و معیارهای بین‌المللی مشخص می‌شود. طبق این معیار بین‌المللی میزان برداشت آب‌های تجدید پذیر حدود ۴۰ درصد است.

همچنین بررسی میانگین مصرف آب در تهران نشان می‌دهد که مصرف حدود ۷۰ درصد شهروندان بیش از استاندارد (بالای ۱۳۰ لیتر) روزانه است. میزان مصرف آب بخش کشاورزی نیز حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیارد متر مکعب در سال گزارش شده که معادل بیش از ۹۰ درصد از کل مصرف کشور است. بطور کلی بخش شهری حدود ۹ میلیارد و صنعتی حدود ۳.۷ میلیارد متر مکعب در سال آب مصرف می‌کنند.

از سوی دیگر منابع زیرزمینی با سرعتی بالا کاهش یافته‌اند، با حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب کسری سالانه و ۳۲۰ هزار چاه غیرمجاز. اینها بخش مهمی از بحران‌ آب در کشور به شمار می‌رود که پیامد آن پدیده مخرب فرونشست زمین است که به‌دلیل افت منابع زیرسطحی، زمین زیر پای ما را تحت تأثیر قرار داده است.

ایران در پنجمین سال متوالی خشکسالی قرار دارد و بارش در ۴ ماهه اخیر امسال نسبت به میانگین بلندمدت ۴۰ درصد کاهش یافته است. مخازن اصلی سدهای تغذیه‌کننده تهران مانند سد امیرکبیر با افت تا ۵۸ درصد نسبت به سال گذشته مواجه شده‌اند؛ سایر سدها همچون لار (۳۴٪)، لتیان و ماملو (۴۷٪)، طالقان (۳۲٪) نیز کاهش شدیدی را تجربه کرده‌اند.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که مخازن جمعاً تنها ۱۴ درصد ظرفیت در تابستان ۲۰۲۵ را در خود ذخیره دارند. دماهای بی‌سابقه تا بالاتر از ۵۰ درجه سانتی‌گراد، فشار بر منابع آب و برق را دوچندان کرده و این همه موجب شده تا مقیاس مصرف آب را به حد قطره کاهش داده است.

موج‌های گرمای شدید، خشکسالی‌ طولانی‌مدت و افزایش تبخیر تا حدود ۷۰ درصد از بارش کشور در برخی مناطق به این بحران دامن زده است.در کنار آن، به گفته کارشناسان سوء‌مدیریت و ساختار ناپایدار حکمرانی نیز حاکم است. بیش از۲۰۰ هزار چاه غیرمجاز و برداشت بیش از حد از آب زیرزمینی باعث افت سطح سفره‌ها و نشست زمین شده است. مدیریت ضعیف و اجرای ناکافی قوانین مصرف‌آب را افزایش داده است.

به این موارد باید کشاورزی ناکارآمد را نیز اضافه کرد؛ مصرف نابرابر و بی‌رویه آب در کشاورزی، کشت محصولات پرآب‌بر در مناطق خشک، و انتقال نامناسب منابع آبی به نفع کشاورزی صنعتی، به عامل اصلی بحران مطلق آب کشور تبدیل شده است. این وضعیت کم بارشی و سوء مدیریت موجب شده که احتمال وقوع خطر «روز صفر» آب در کشور افزایش یابد.

از این رو ایران با بحرانی عمیق و چندوجهی روبروست؛ خشکسالی مداوم، ساختار حکمرانی ناکارآمد، مصرف بی‌بازده در کشاورزی و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی. بدون اصلاحات جدی در مدیریت آب، اولویت‌دهی مجدد به کشاورزی آبی و ایجاد انگیزه‌های سازگار با منابع، وضعیت به شدت خطرناک‌تر خواهد شد.

فناوری‌هایی برای کاهش خسارات تنش آبی

در این میان فناوران دنیا، فناوری‌ها و نوآوری‌های علمی و فنی را به کشورهایی مثل ایران معرفی می‌کنند تا در برابر تنش آبی (Water Stress) تاب‌آورتر شوند. این فناوری‌ها را می‌توان به چند دسته کلی تقسیم کرد:

فناوری‌های نوین در کشاورزی

کشاورزی هوشمند (Smart Agriculture): که از جمله این فناوری‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

– استفاده از سنسورهای خاک و رطوبت برای تعیین دقیق زمان و میزان آبیاری
– اتوماسیون آبیاری مبتنی بر داده‌های اقلیمی و خاک
– سیستم‌های **GIS و GPS** برای پایش مزرعه و مدیریت منابع
– آبیاری قطره‌ای هوشمند و زیرسطحی که موجب صرفه‌جویی تا۵۰ درصد در مصرف آب نسبت به روش‌های سنتی و رساندن آب مستقیم به ریشه و کاهش تبخیر سطحی می‌شود.
– پهپادهای کشاورزی برای رصد سلامت گیاهان، سنجش کم‌آبی، و پخش موضعی کود یا آب و بهینه‌سازی مصرف منابع در مزرعه

اصلاح بذرها و گیاهان مقاوم به خشکی

استفاده از بذرهای اصلاح‌شده ژنتیکی که به تنش آبی و دمای بالا مقاوم هستند مانند بذرهای اصلاح‌شده گندم، جو، ذرت و برنج در کشورهای خشک

فناوری‌های نوین در تصفیه و بازیافت آب

– بازچرخانی و تصفیه فاضلاب (Wastewater Reuse)
– استفاده مجدد از آب خاکستری و فاضلاب تصفیه‌شده در آبیاری، صنعت، فضای سبز
– تصفیه غشایی، بیولوژیکی، و فناوری‌های UV برای پاک‌سازی آب مصرف‌شده

نمک‌زدایی آب دریا (Desalination)

با استفاده از فناوری‌های اسمز معکوس (RO)،الکترودیالیز یا MED در سواحل جنوبی ایران (بندرعباس، چابهار)، توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها در حال افزایش است.

فناوری‌های مدیریت و ذخیره‌سازی آب

– آبگیرهای هوشمند (Smart Water Harvesting)
– جمع‌آوری باران و رواناب سطحی از طریق حوضچه‌ها، تانکرهای ذخیره، سدهای کوچک محلی
– اتصال سیستم‌های ذخیره‌سازی به سنسورها برای مدیریت خودکار ذخیره و تخلیه
– سیستم‌های هشدار خشکسالی مبتنی بر داده
– استفاده از ماهواره‌ها و مدل‌های اقلیمی برای پیش‌بینی دوره‌های کم‌آبی، خشکسالی و بیلان آب
داده‌های پایش‌ شده برای مدیریت منابع در سطح منطقه‌ای

فناوری‌های شهری برای کاهش مصرف

– شیرآلات کم‌مصرف و هوشمند
– استفاده از شیرهای سنسوردار و فلاش‌تانک‌های دوزبانه در ساختمان‌ها برای کاهش مصرف تا ۳۰ تا ۵۰ در محیط‌های مسکونی و اداری
– کنتورهای هوشمند آب (Smart Water Meters)
– نظارت لحظه‌ای مصرف آب
– هشدار در صورت نشتی یا مصرف بیش از حد

فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و کلان‌داده

– مدلسازی هوشمند مصرف و منابع
– استفاده از هوش مصنوعی (AI) برای مدل‌سازی عرضه و تقاضای آب
– کلان‌داده (Big Data) برای تصمیم‌گیری در سطح منطقه‌ای و ملی
– پیش‌بینی خشکسالی و مدیریت منابع
– تحلیل روند بارش، دما، تبخیر و ذخایر برای تدوین سیاست‌های بلندمدت

نمونه‌هایی از اجرای فناوری‌های نوین در ایران

از سوی پژوهشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و بخش‌های صنعتی کشو برخی از مهمترین فناوری‌ها و راهکارها برای کاهش تنش آبی کشور توسعه و یا بومی‌ شده است. از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

سامانه تصفیه فاضلاب با غشاهای نانوساختار ایرانی

آب خاکستری” آب استفاده‌ شده‌ای است که برخلاف پساب سیاه به راحتی قابل بازیافت و استفاده مجدد است. آب سینک، پساب حمام و ماشین ظرفشویی و لباسشویی از جمله آب‌های خاکستری‌ هستند که پس از طی مراحل کوتاه و ساده قابل استفاده در آبیاری باغات، شستشو و فلاش تانک سرویس بهداشتی به شمار می‌روند. استفاده مجدد از آب خاکستری در واقع صرفه‌جویی در آب تصفیه شده است چرا که بدون استفاده از آب شیرین می‌توان نیازهای روزمره را رفع کرد. به جای استفاده از آب آشامیدنی در باغ از آبی استفاده می‌شود که معمولاً در فاضلاب رهاسازی می‌شود.

یکی از روش‌های تصفیه آب خاکستری استفاده از “غشاهای نانویی” است که با بهره‌مندی از ویژگی نانو ساختار سرامیکی خود، می‌توانند ذرات و عوامل آلاینده را از آب جداسازی کنند. این سامانه در دو مرحله میکروفیلتراسیون و اولترافیلتراسیون، پساب ورودی را تصفیه و آب را برای استفاده مجدد به سیستم باز می‌گرداند. در مرحله میکروفیلتراسیون، چربی‌ها، شوینده‌ها و دیگر درشت مولکول‌ها و همچنین تا حدود زیادی میکروب‌ها و میکروارگانیسم‌ها و در مرحله اولترافیلتراسیون تمامی میکروارگانیسم‌ها و حتی لاشه میکروارگانیسم ها از آب ورودی حذف می‌شوند.

تصفیه و بازچرخانی آب در صنعت و شهر

بازچرخانی آب به معنای بازیافت و استفاده مجدد از آب‌های استفاده شده است. استفاده مجدد از پساب و بازچرخانی پساب و استحصال پساب آنجایی دارای اهمیت می‌شود که با توجه به افزایش روز افزون جمعیت، کاهش نزولات جوی و خشکسالی در سالیان اخیر باعث کاهش سطح آب منابع زیر زمینی و کاهش منابع سطحی و تلاش برای استفاده از منابع آبی جدید شده است.

این سامانه از سوی محققان دانشگاه تهران و شرکت‌های دانش‌بنیان برای بازچرخانی آب در مجتمع‌های مسکونی، صنعتی و کشاورزی مبتنی بر نانوفیلتراسیون و اسمز معکوس توسعه داده شده است.

فناوری‌های بومی کاهش مصرف آب در بخش نیروگاهی

سیستم‌های خنک‌کن خشک (Dry Cooling) راهکاری برای کاهش مصرف آب در فرآیندهای صنعتی و کاهش اثرات زیست‌محیطی هستند. این سیستم‌ها با استفاده از انتقال حرارت غیرمستقیم از طریق کویل‌ها و هوای محیط، بدون نیاز به تبخیر آب، فرآیند خنک‌سازی را انجام می‌دهند.  برج‌های خنک‌کن خشک (Dry Cooling Towers) که به آنها کولینگ تاور مداربسته (Closed Circuit Cooling Tower) نیز گفته می‌شود، از جمله این سیستم‌ها هستند. در این سیستم‌ها، آب گرم از فرآیند صنعتی وارد کویل‌های فلزی فین‌دار شده و با هوای محیط تبادل حرارت می‌کند.

این فناوری در کشور توسعه داده شده و در نیروگاه‌های اصفهان و رامین اهواز با هدف استفاده از سیستم‌های خنک‌کن خشک (Dry Cooling) برای کاهش مصرف آب کاربردی شده است. بهره گیری از این فناوری موجب کاهش بیش از ۹۰ درصدی مصرف آب نسبت به سیستم‌های مرطوب شده است.

بومی‌سازی آب‌شیرین‌کن‌ها

دستگاه‌های آب شیرین‌کن دستگاه‌هایی هستند که با استفاده از روش‌های مختلف، املاح و ناخالصی‌ها را از آب شور یا آب با کیفیت پایین جدا کرده و آن را به آب قابل شرب یا مناسب برای مصارف دیگر تبدیل می‌کنند.

آب‌شیرین‌کن‌های اسمز معکوس (RO) یکی از دستاوردهای فناوری کشور است که از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان توسعه داده شد و با نصب آنها در سواحل جنوب کشور مانند بندرعباس، بوشهر، هرمزگان اقدام به تامین آب شرب کردند.

این سامانه‌ها با بومی‌سازی بیش از ۶۰ درصد موجب کاهش هزینه و همچنین کاهش اتکا به واردات شده است.

سامانه‌های خورشیدی آب‌شیرین‌کن (مقیاس روستایی) نیز از سوی جهاد دانشگاهی، دانشگاه صنعتی شریف توسعه داد شد و در روستاهای سیستان‌ و بلوچستان و هرمزگان نصب شده است. این سامامه‌ها با ترکیب فناوری‌های انرژی خورشیدی، تقطیر چندمرحله‌ای و فیلتر غشایی آب منطقه را تامین می‌کند.

سامانه‌های آبیاری هوشمند بومی

سیستم آبیاری هوشمند متصل به اینترنت اشیاء (IoT) از دیگر دستاوردهای فناوران کشور است که از ویژگی‌هایی چون کنترل از راه دور با موبایل، اتصال به سنسورهای رطوبت خاک، دما و هواشناسی و صرفه‌جویی ۳۰ تا ۵۰ درصدی در مصرف آب برخوردار هستند.

سامانه آبیاری زیرسطحی

این سامانه که در دانشگاه‌های ایران توسعه داده شده دارای ویژگی‌هایی چون طراحی لوله‌های سوراخ‌دار با قطر و چگالی مخصوص خاک‌های شور و خشک است و در استان‌های فارس، خراسان، مرکزی، کرمانشاه اجرا و نصب شده است.

کشت گیاهان مقاوم به خشکی و شوری

بذرهای اصلاح‌شده مقاوم به تنش آبی از دیگر دستاوردهای فناوران کشور است که در مؤسسه تحقیقات اصلاح بذر، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی به جامعه معرفی شد. این بذور شامل گندم، جو، ذرت، یونجه و کلزا با مقاومت بالا به خشکی است که نتایج آزمایشگاهی این بذور نشان داد که این بذور دارای رشد در شرایط آب شور با کاهش ۳۰ درصدی در مصرف آب هستند.

ابزارهای پایش منابع آبی و پیش‌بینی خشکسالی

از سوی فناوران پژوهشگاه هواشناسی و ژئوفیزیک سامانه پایش منابع آب زیرزمینی معرفی شد. این سامانه ترکیبی از داده‌های ماهواره‌ای، چاه‌های پایش و مدل‌سازی است و نقشه‌های ماهانه تنش آبی، افت سطح آب زیرزمینی، نشست زمین از خروجی‌های این سامانه است.

سامانه هشدار خشکسالی و تغییر اقلیم در کشاورزی

دانشگاه تربیت مدرس و مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی نیز سامانه هشدار خشکسالی را عرضه کردند. این سامامه دارای کاربردی چون پیش‌آگاهی برای کشاورزان و منابع طبیعی در استان‌های کم‌بارش است.

کنتورهای هوشمند آب

شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام به توسعه کنتورهای هوشمند آب کردند و از قابلیت‌هایی چون پایش لحظه‌ای مصرف، هشدار نشتی، اخطار در مصرف غیرعادی برخوردار است. این کنتورها در تهران، مشهد، شیراز، اصفهان نصب و به بهره برداری رسیده است.

شیرآلات کم‌مصرف ایرانی

شرکت‌های فناور ایرانی این نوع شیرآلات را به بازار معرفی کردندو با نصب این شیرآلات می‌توان به کاهش مصرف تا ۵۰ درصد بدون افت فشار دست یافت.

ایران امروز با یکی از پیچیده‌ترین و شدیدترین بحران‌های آبی در تاریخ خود روبه‌روست؛ بحرانی چندوجهی که ریشه در ترکیبی از خشکسالی مداوم، تغییرات اقلیمی، مصرف بی‌رویه، ناکارآمدی ساختار حکمرانی منابع و ضعف در مدیریت دارد. میزان برداشت آب تجدیدپذیر کشور نه‌تنها بسیار بالاتر از استاندارد جهانی است، بلکه با فشار بی‌سابقه بر منابع زیرزمینی، فرونشست زمین، افت سطح سفره‌های آب و کاهش شدید ذخایر سدها، هشدارهایی جدی درباره آینده‌ی آب در ایران می‌دهد. در چنین شرایطی، خطر رسیدن به «روز صفر» آب ــ یعنی روزی که دیگر آبی برای برداشت وجود نداشته باشد ــ بسیار واقعی و نزدیک شده است.

با این حال، در دل این بحران، جرقه‌هایی از امید با توسعه فناوری‌های بومی و نوین دیده می‌شود. کشور با بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند آبیاری، تصفیه و بازچرخانی آب، شیرآلات کم‌مصرف، کشت بذرهای مقاوم، و توسعه آب‌شیرین‌کن‌های بومی، توانسته گام‌هایی مهم در راستای تاب‌آوری در برابر تنش آبی بردارد. نقش شرکت‌های دانش‌بنیان، پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و همکاری بین‌بخشی در این مسیر بسیار کلیدی است.

با اولویت دادن به مدیریت پایدار منابع، اصلاح الگوهای مصرف، بهره‌گیری از فناوری، و تقویت حکمرانی علمی و شفاف در حوزه آب، ایران هنوز می‌تواند از دامنه‌ بحران بکاهد و به سوی آینده‌ای با ثبات‌تر در حوزه منابع آبی حرکت کند. اما بدون این اصلاحات، بحران آب نه‌تنها تهدیدی برای محیط زیست، که خطری مستقیم برای امنیت، اقتصاد، سلامت و زیست‌پذیری سرزمین‌مان خواهد بود.

دانش‌بنیان‌ها از پرداخت ضرایب حق بیمه قراردادها معاف شدند

به گزارش ویکی تک پلاس و به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، کارگروه دائمی شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان، شیوه‌نامه جدیدی را با هدف ارائه معافیت از ضرایب حق بیمه قراردادها برای شرکت‌های دانش‌بنیان به تصویب رساند. این اقدام در راستای تفاهم‌نامه میان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و سازمان تأمین اجتماعی صورت گرفته و گامی مهم در جهت تسهیل فعالیت‌های نوآورانه و کاهش هزینه‌های این شرکت‌ها محسوب می‌شود.

تورج امرایی، معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، در این خصوص اظهار داشت: از سال ۱۳۹۷ حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان آغاز شده که بر اساس آن، این شرکت‌ها با رعایت شرایطی از پرداخت ضریب بیمه در قراردادها و فاکتورهای خود معاف می‌شوند.

وی هدف شیوه‌نامه جدید را شفاف‌سازی و به‌روزرسانی نحوه ارائه این معافیت خواند و گفت: این شیوه‌نامه، بر اساس ماده (۷) قانون جهش تولید دانش‌بنیان و بند ۱۹ بخشنامه تنقیح و تلخیص ضوابط بیمه‌ای مقاطعه‌کاران سازمان تأمین اجتماعی (شماره ۱۲۱۰۱/۹۹/۱۰۰۰ مورخ ۲۰/‏۱۲/‏۱۳۹۹‬ به تصویب رسیده است. بر این اساس، شرکت‌های دانش‌بنیانی که قراردادهای پیمانکاری آن‌ها در حوزه‌های دانش‌بنیان باشد و مورد تأیید معاونت علمی قرار گیرد، از پرداخت ضرایب حق بیمه برای مبالغ تأیید شده قراردادها و فاکتورهای خود معاف خواهند شد.

به گفته این مقام مسئول، با معرفی معاونت علمی و فناوری و ارائه لیست حق بیمه کارکنان دفتر مرکزی و تعهد حسابرسی شرکت، سازمان تأمین اجتماعی موظف به صدور مفاصا حساب با ضریب صفر برای این شرکت‌ها است.

معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در ادامه با اشاره به مدارک لازم برای بهره‌مندی از این معافیت، بیان کرد: متقاضیان باید نامه اعلام اتمام قرارداد (نامه مفاصاحساب صادر شده توسط کارفرما و خطاب به شعب تأمین اجتماعی)، تصویر کامل قرارداد یا فاکتور رسمی، صورت‌حساب‌ها، لیست بیمه کارکنان در دوره قرارداد و سه ماه آخر، و در صورت لزوم پیوست‌های فنی را برای بررسی پرونده ارائه دهند.

امرایی درپایان خاطرنشان کرد: بررسی درخواست‌ها توسط معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شده و در صورت تأیید، نامه معافیت به صورت آنلاین صادر خواهد شد. پس از صدور نامه، نماینده شرکت باید با نسخه چاپی آن به شعب سازمان تأمین اجتماعی مراجعه و درخواست مفاصا حساب با ضریب صفر را ارائه دهد همچنین فرآیند درخواست و دریافت این حمایت به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه دانش‌بنیان امکان‌پذیر است.

ایران در جمع ۳ کشور برتر جهان در تولید رادیودارو؛ ۷۰ دارو تولید شد

به گزارش ویکی تک پلاس و به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، یکی از چالش‌برانگیزترین مراحل در مبارزه با سرطان، تشخیص زودهنگام آن است. در مراحل اولیه شکل‌گیری تومور، بافت‌ها ظاهری کاملاً طبیعی دارند و تغییرات عمده در سطح متابولیسم سلولی رخ می‌دهد که روش‌های تشخیصی رایج مانند سونوگرافی و رادیوگرافی قادر به شناسایی آن‌ها نیستند، چرا که این روش‌ها تنها به بررسی شکل و اندازه بافت‌ها می‌پردازند.

در این میان، فناوری‌های تصویربرداری هسته‌ای، از جمله پزشکی هسته‌ای وارد عرصه می‌شوند. در این روش‌ها، مقدار بسیار کمی از یک ماده رادیواکتیو (رادیوایزوتوپ) به بدن تزریق می‌شود. این ماده به دستگاه‌های تصویربرداری اجازه می‌دهد تا فعالیت سلول‌ها را با دقت بالایی رصد کنند. به عنوان مثال، با توجه به اینکه سلول‌های سرطانی گلوکز بیشتری نسبت به سلول‌های سالم مصرف می‌کنند، مولکول‌های شبیه گلوکز که با رادیوایزوتوپ نشاندار شده‌اند، توسط این سلول‌ها جذب بیشتری پیدا کرده و در تصاویر به صورت نقاط روشن‌تر دیده می‌شوند. این قابلیت، امکان تشخیص زودهنگام تومورها، حتی در مراحل بسیار ابتدایی و شناسایی متاستازهای پنهان را فراهم می‌کند که این امر می‌تواند بسیار زودتر از روش‌هایی مانند MRI یا سی‌تی اسکن صورت پذیرد.

فناوری هسته‌ای تنها به تشخیص محدود نمی‌شود، بلکه راهکارهای نوآورانه‌ای نیز برای درمان ارائه می‌دهد. رادیوتراپی سنتی که پرتوها را از خارج به تومور می‌تاباند، روشی شناخته شده است، اما اغلب با آسیب رساندن به بافت‌های سالم اطراف تومور همراه است.

در مقابل، رادیوتراپی هدفمند، با بهره‌گیری از دانش بیوتکنولوژی، انقلابی در درمان ایجاد کرده است. در این روش، آنتی‌بادی‌های خاصی که قابلیت اتصال به سلول‌های سرطانی را دارند، با رادیوایزوتوپ‌های هدفمند نشاندار می‌شوند. این ترکیب، مستقیماً به سلول‌های سرطانی متصل شده و بدون آسیب رساندن به بافت‌های سالم، سلول‌های تومور را از بین می‌برد.

ایران، پیشرو در تولید رادیوداروها و فرصت‌های اقتصادی

بر اساس گزارش ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی ریاست‌جمهوری، بازار جهانی رادیوداروها در سال ۲۰۲۴ ارزشی بالغ بر ۶.۸ میلیارد دلار داشته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴ به ۱۴ میلیارد دلار برسد. ایران نیز در این عرصه گام‌های بلندی برداشته است. تا پیش از سال ۱۳۸۸، ایران بخش قابل توجهی از رادیوداروها را وارد می‌کرد، اما با همکاری سازمان انرژی اتمی، پروژه تولید بومی رادیوداروها آغاز شد.

امروزه، ایران در میان سه کشور برتر جهان در تولید رادیودارو قرار دارد و حدود ۷۰ نوع رادیودارو تولید می‌کند. این دستاورد، نیاز ۲۳۰ مرکز درمانی و ۶ هزار و ۵۰۰ مرکز پزشکی هسته‌ای در سراسر کشور را تأمین کرده و علاوه بر آن، به ۱۵ کشور جهان صادر می‌شود که در سال ۱۴۰۴ حدود ۷۰ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور به همراه داشته است. با این وجود، واردات برخی ایزوتوپ‌های خام از کشورهایی مانند روسیه همچنان با هزینه ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار دلار در سال ادامه دارد که نشان‌دهنده لزوم توسعه بیشتر در این حوزه است.

انرژی هسته‌ای، فراتر از تصورات نظامی، نقشی حیاتی در تأمین سلامت و رفاه جامعه ایفا می‌کند. محدود کردن یا تحریم ایران در این حوزه، به طور مستقیم سلامت شهروندان را هدف قرار می‌دهد. ترکیب هوشمندانه این فناوری با بیوتکنولوژی و دانش پزشکی، آن را به یکی از ارکان اصلی تشخیص و درمان مدرن تبدیل کرده است. بنابراین، حمایت هدفمند و مستمر از این حوزه، مسیری حیاتی برای پیشرفت و تضمین آینده سلامت کشور است.

طراحی نسل جدیدی از فولادهای مقاوم و شکل‌پذیر توسط محققان دانشگاه تهران

به گزارش ویکی تک پلاس و به نقل از دانشگاه تهران، پژوهشگران دانشکده مهندسی متالورژی و مواد دانشگاه تهران، در قالب رساله دکتری محمد جواد سهرابی، با راهنمایی دکتر حامد میرزاده سلطان‌پور، عضو هیئت‌علمی دانشکده متالورژی و مواد دانشکدگان فنی و مشاوره دکتر رضا محمودی و گروهی از پژوهشگران بین‌المللی از کشورهای اتریش، لهستان، کره جنوبی، فنلاند و سوئیس، موفق به توسعه روش‌هایی برای مهندسی ریزساختار در فولاد زنگ‌نزن «AISI ۹۰۴L» شدند که به بهبود چشمگیر خواص مکانیکی این آلیاژ منجر شده است.

دکتر حامد میرزاده سلطان‌پور، سرپرست گروه تحقیقاتی، گفت: «در این پژوهش، آلیاژ سوپراستنیتی «AISI ۹۰۴L» با استفاده از فرایند تغییر شکل پلاستیک شدید به روش High-Pressure Torsion (HPT) به ساختاری کاملاً نانوبلوری با اندازه دانه میانگین حدود ۴۸ نانومتر تبدیل شد.

عضو هیئت‌علمی دانشکده متالورژی و مواد افزود: «این ریزساختار موجب افزایش چشمگیر استحکام کششی تا حدود ۲.۲ گیگاپاسکال شد. با این حال، کاهش شکل‌پذیری در این ماده نانوساختار قابل‌توجه بود. به منظور بازیابی شکل‌پذیری بدون افت زیاد در استحکام، از فرایند آنیل تدریجی (continuous annealing) تا دمای ۷۹۰ درجه سانتی‌گراد استفاده شد. این عملیات حرارتی باعث تبلور مجدد، رشد کنترل‌شده دانه‌ها تا ابعاد فوق‌ریز (~۲۲۰ نانومتر) و همچنین کنترل تشکیل فاز بین‌فلزی سیگما شد.»

وی تاکید کرد: «در این شرایط، آلیاژ توانست به تعادلی کم‌نظیر میان استحکام و شکل‌پذیری (۱.۵ گیگاپاسکال و ۲۴ درصد الانگیشن) دست یابد، در حالی که حضور فاز سیگما در حداقل میزان ممکن باقی ماند. این نتایج نشان‌دهنده امکان مهندسی دقیق خواص مکانیکی از طریق کنترل ریزساختار و فازهای ثانویه در این فولاد پیشرفته است.»

عضو هیئت‌علمی دانشکده متالورژی و مواد دانشگاه تهران، یکی دیگر از دستاوردهای مهم این تحقیق را بررسی عملکرد مکانیکی آلیاژ « AISI ۹۰۴L» در شرایط دمای پایین (کرایوژنیک) عنوان کرد و افزود: «در این شرایط، بر خلاف فولادهای زنگ‌نزن متداول مانندAISI ۳۱۶L و AISI ۳۰۴L که کاهش دما به دماهای کرایوژنیک موجب کاهش ازدیاد طول کل می‌شود، آلیاژ AISI ۹۰۴L رفتار متفاوتی نشان داد.»

میرزاده با بیان اینکه این فولاد به‌طور مشخص در دمای کرایوژنیک، از هم‌افزایی فوق‌العاده‌ای میان استحکام و شکل‌پذیری در دماهای پایین برخوردار شد، اظهار داشت: «همچنین بررسی مکانیزم‌های سخت‌شدگی حین تغییر شکل در این دماها نشان داد که اثر سخت‌شوندگی ناشی از دوقلویی شدن و یا به عبارت دیگر، پدیده توییپ و محلول جامد در آلیاژ نقش کلیدی دارند. در نتیجه، فولاد AISI ۹۰۴L در دماهای کرایوژنیک، استحکام بالایی در کنار ازدیاد طول بالا ارائه می‌دهد و به عنوان گزینه‌ای جذاب برای کاربردهای برودتی و دما پایین معرفی می‌شود.»

دستاوردهای حاصل از این پژوهش که به راهنمایی دکتر حامد میرزاده سلطان‌پور در دانشکده مهندسی متالورژی و مواد دانشگاه تهران انجام شده است، یک گام مفید در زمینه علم مواد محسوب می‌شود.

این پژوهش در چهارچوب همکاری‌های بین‌المللی گسترده و با بهره‌گیری از تجربیات استادان شناخته شده این زمینه، پروفسور راینارد پیپان از مؤسسه علوم مواد آکادمی علوم اتریش، از پیشگامان اصلی در توسعه و کاربرد روش High-Pressure Torsion (HPT) و پروفسور هیونگ سوپ کیم از دانشگاه POSTECH کره‌جنوبی، متخصص شناخته‌شده در حوزه‌ی خواص مکانیکی مواد انجام شده است.

این پژوهش نه‌تنها گامی مؤثر در راستای توسعه مواد پیشرفته با خواص مکانیکی مطلوب به شمار می‌رود، بلکه نقش مهمی در افزایش دانش بنیادی درباره تأثیر ریزساختار و فازهای ثانویه بر رفتار مکانیکی فولادهای سوپراستنیتی ایفا کرده است.

این دستاورد در آینده نزدیک، به طراحی و تولید نسل جدیدی از فولادهای مقاوم و شکل‌پذیر برای کاربردهای حیاتی منجر می‌شود. نتایج حاصل از این پژوهش‌ها در قالب مقالات تحقیقاتی متعدد در مجلات معتبر بین‌المللی انتشار یافته است.

معرفی ۲ محصول فناورانه برای کاهش مصرف آب؛ با صادرات غیرمستقیم مواجهیم

به گزارش ویکی تک پلاس بحران آب در ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و توسعه‌ای حالِ حاضر، نیازمند توجه ویژه و راهکارهای هوشمندانه برای مدیریت مصرف است. کاهش منابع آب شیرین، افزایش مصرف بی‌رویه و فرونشست زمین، ضرورت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه را بیش از پیش آشکار کرده است. در این زمینه یک شرکت دانش‌بنیان با ارائه محصول فناورانه «سامانه انرژی‌متر» که قادر به اندازه‌گیری دقیق مصرف آب، برق و گاز در واحدهای ساختمانی است، نقش مهمی در کمک به حل چالش کم‌آبی و مدیریت بهینه منابع ایفا می‌کند.

سامانه انرژی‌متر؛ ابزاری مؤثر در مدیریت مصرف آب

مهندس ابوالفضل جان‌فدا متخصص فناور در حوزه مدیریت منابع آب و انرژی و مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان بهساز انرژی، سامانه انرژی‌میتر را یکی از محصولات کلیدی این شرکت معرفی کرد و گفت: سامانه انرژی میتر یا تفکیک قبض آب و انرژی (انرژی سنج) مجموعه‌ای متشکل از کنتورهای اندازه‌گیری است که در ورودی واحد و مشاعات ساختمان قرار می‌گیرد. سامانه انرژی متر با اندازه‌گیری دقیق مقدار مصرف در هر واحد و بخش‌های مختلف، قبض مشاع آب و برق و گاز را متناسب با مصرف دقیق هر واحد تفکیک و قبوض فرعی برای آن‌ها صادر می‌کند.

وی افزود: در این سامانه اندازه‌گیری مصرف داخلی هر واحد شامل آب سرد و گرم بهداشتی، انرژی آبگرم بهداشتی، انرژی مصرفی سیستم‌های سرمایش و گرمایش مانند فن‌کویل، رادیاتور، گرمایش از کف و حوله‌خشک‌کن، همچنین اندازه‌گیری مصرف گاز و برق انجام می‌شود. داده‌های اندازه‌گیری‌شده به‌صورت روزانه از طریق شبکه ارتباطی به سرور مرکزی ارسال می‌شود.

کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی مصرف آب

وی در توضیح اهمیت این سامانه بیان کرد: وقتی مصرف‌کنندگان آگاه باشند دقیقاً بابت مصرف خود هزینه پرداخت می‌کنند، به صورت خودکار رفتار مصرفی‌شان اصلاح شده و این موضوع می‌تواند منجر به کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی مصرف شود. در این ران می‌تواند این درصد فراتر از اینها باشد فرهنگ مصرفی ما نسبت به کشورهای اروپایی بد مصرف تر هستند.

آمار نگران‌کننده مصرف آب در خانوارهای ایرانی

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان با اشاره به وضعیت مصرف آب در کشور اعلام کرد: طبق آمار رسمی شرکت آب و فاضلاب، هر فرد ایرانی به‌طور میانگین روزانه بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند؛ عددی که با توجه به شرایط اقلیمی کشور، قابلیت بهینه‌سازی دارد.

وی با استناد به داده‌های واقعی به‌دست‌آمده از هزاران واحد مسکونی که در آن‌ها کنتورهای هوشمند این شرکت نصب شده است، گفت: بر اساس آمارهایی که روزانه آنها را رصد می‌کنیم، به‌ندرت می‌توان واحدهای کم‌مصرف را مشاهده کرد. بسیاری از خانوارهای سه تا چهار نفره روزانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنند و حدود ۱۰ درصد از واحدهای هر ساختمان حتی مصرفی در حدود ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ لیتر در روز دارند؛ موضوعی که باید با جدیت مورد بررسی و مدیریت قرار گیرد.

وی تأکید کرد: نصب سیستم‌های اندازه‌گیری و کنترل هوشمند نقش بسزایی در مدیریت بهینه مصرف آب در خانوارها داشته و می‌تواند مانع از هدررفت منابع ارزشمند آبی کشور شود.

کنترل هوشمند مصرف آب شهری؛ ضرورتی در مسیر عبور از بحران

به گفته این فعال فناور، فناوری‌های به‌روز و محصولات نوین می‌توانند گره‌گشای مشکلات ساختاری در حوزه توزیع و مصرف آب باشند.

او از «کنتورهای اولتراسونیک هوشمند» به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم شرکت متبوع خود در مدیریت مصرف آب نام برد و افزود: کنتورهای مکانیکی موجود که هم‌اکنون توسط شرکت‌های آب و فاضلاب استفاده می‌شود، مربوط به تکنولوژی چند دهه قبل هستند. این کنتورها تحت تأثیر رسوبات قرار می‌گیرند و طول عمر مفید آن‌ها معمولاً بیشتر از پنج سال نیست.

متخصص فناور در حوزه مدیریت آب و انرژی افزود: در مقابل، کنتورهای اولتراسونیک جدید به‌دلیل نداشتن قطعات مکانیکی و استفاده از امواج صوت، دقت اندازه‌گیری بسیار بالاتری دارند، عمر مفید بیشتری دارند و در برابر دستکاری نیز مقاوم‌اند. علاوه‌بر این، امکان خوانش از راه دور و ثبت لحظه‌ای داده‌ها را نیز فراهم می‌کنند که این قابلیت برای مدیریت کلان مصرف در کشور حیاتی است.

مدیریت مصرف و توزیع هوشمند آب با ابزارهای فناورانه

وی ادامه داد: این کنتورهای هوشمند با ارسال لحظه‌ای داده‌ها، امکان پایش و مدیریت مصرف در سطح کشور را فراهم می‌کنند. به کمک این ابزار می‌توان رفتار پرمصرف‌ها را شناسایی کرد و برای آن‌ها سیاست‌های کنترلی دقیق‌تری در نظر گرفت. از دیگر مزایای این سامانه، قابلیت تشخیص خودکار نشت یا ترکیدگی لوله و کنترل جریان مصرف با استفاده از شیرهای قطع‌کن هوشمند است؛ امکانی که می‌تواند از هدررفت آب جلوگیری کند و بهره‌وری شبکه توزیع را افزایش دهد.

جیره‌بندی آب در شهرها؛ نقش کلیدی کنتورهای هوشمند در پیشگیری

جان‌فدا با اشاره به تجربیات جیره‌بندی آب در شهرهایی نظیر شهرکرد و همدان گفت: اکنون همان شرایط بحرانی به‌تدریج در کلان‌شهرهایی مانند تهران نیز در حال شکل‌گیری است. در مناطقی که توزیع آب به صورت محدود و در ساعات خاص انجام می‌شود، مصرف‌کنندگان معمولاً برای ذخیره‌سازی، بیش از نیاز واقعی خود آب مصرف می‌کنند که منجر به فشار مضاعف بر شبکه آب‌رسانی می‌شود.

وی تأکید کرد: در چنین شرایطی، استفاده از کنتورهای هوشمند اولتراسونیک با شیر قطع‌کن خودکار می‌تواند نقش حیاتی ایفا کند. این کنتورها امکان برنامه‌ریزی برای مصرف هر واحد مسکونی را فراهم می‌کنند و در صورت عبور از حد مجاز تعیین‌شده، جریان آب را به صورت خودکار قطع می‌کند.

کشاورزی و صنایع آب‌بر، عامل اصلی افت منابع زیرزمینی

جان‌فدا با تأکید بر اینکه بیش از ۸۰ درصد مصرف آب کشور در حوزه صنعت کشاورزی است، افزود: مشکل اصلی بحران آب نه تنها مربوط به مصرف خانگی بلکه عمدتاً در بخش کشاورزی و صنعت است. حفر چاه‌های غیرمجاز و عدم مدیریت اصولی کشت باعث برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و افت شدید سطح آنها شده است.

متخصص فناور در حوزه مدیریت منابع آب و انرژی همچنین به نبود هماهنگی در محل احداث صنایع بزرگ آب‌بر مانند کارخانه‌های فولاد و پالایشگاه‌ها در مناطق خشک و دور از منابع آبی اشاره کرد و گفت: چنین تصمیماتی بدون در نظر گرفتن منابع آبی به تشدید بحران منجر شده است.

مشکلات سیستم توزیع آب شرب و فرهنگ مصرف

مدیرعامل شرکت دانش بنیان بهساز انرژی درباره مشکلات شبکه توزیع آب شهری توضیح داد: که در شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران، شبکه لوله‌کشی بسیار فرسوده بوده و نشت‌های گسترده‌ای دارد که عمدتاً شناسایی نمی‌شود. این نشت‌ها همراه با مصرف بالای مردم، بحران آب را تشدید کرده است.

این فعال فناور با تأکید بر پرمصرف بودن مردم در مصرف آب، برق و گاز و نیز ساخت‌وسازهای غیر استاندارد افزود: بسیاری از ساختمان‌ها منطبق بر مقررات ملی ساختمان ساخته نشده‌اند و انرژی زیادی هدر می‌رود.

وی ادامه داد: در بخش صنعتی هم وضع مشابه است. کارخانجات آب‌بر مانند فولاد و پالایشگاه‌ها در مناطق خشک و دور از منابع آب احداث شده‌اند، بدون آنکه به تامین پایدار منابع آبی توجه شود. این موضوع باعث شده مصرف آب در صنعت نیز به صورت نامتناسب و بدون مدیریت درست افزایش یابد. در حوزه آب شرب و شهری، اگرچه مصرف آب کمتر است، اما این آب تصفیه شده و ارزشمند است. مشکلاتی مانند نشت گسترده در شبکه‌های قدیمی توزیع آب، عدم شناسایی به موقع آن‌ها و رفتار پرمصرف مردم در مصرف آب، برق و گاز، بر بحران آب دامن زده است.

این متخصص فناور در حوزه مدیریت آب و انرژی بیان کرد: به طور کلی، مشکلات مربوط به مصرف آب ناشی از مسائل فرهنگی، ساخت و سازهای ناهمخوان با استانداردهای مصرف انرژی و سیاست‌های کلان مدیریتی است. اصلاح الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای، مدیریت دقیق چاه‌ها، و نظارت بر مصارف صنعتی و شهری از ضروریات عبور از بحران آب است.

نیاز به رویکرد کلان و جامع برای مدیریت بحران آب

جان‌فدا بر ضرورت نگاه کلان و حاکمیتی به بحران آب تأکید کرد و گفت: مدیریت کشت و نوع آبیاری، اصلاح سیاست‌های کلان در حوزه کشاورزی و صنعت، لازمه حل بحران است. تنها اقدامات مقطعی مثل جیره‌بندی آب در شهرها یا تعطیلی‌های کوتاه‌مدت نمی‌تواند مشکل را برطرف کند و باید با نگاه بلندمدت، حفاظت از منابع آب زیرزمینی و مدیریت مصرف بهینه صورت گیرد.

این مدیر دانش بنیان اظهار داشت: فرض کنیم در تهران آب شیرین‌کن نصب شود و آب دریا تصفیه و در اختیار مردم قرار گیرد، این راهکار نه تنها از نظر اقتصادی توجیه ندارد، بلکه مشکل اصلی جای دیگری است. سفره‌های آب زیرزمینی که منبع حیاتی آب کشور هستند، در حال خالی شدن‌اند و با خالی شدن آنها، فرو نشست زمین رخ می‌دهد که به نابودی آبخوان‌ها منجر می‌شود.

وی تأکید کرد: فرو نشست زمین پدیده‌ای غیرقابل بازگشت است چون شکل‌گیری آبخوان‌ها میلیون‌ها سال طول کشیده و پس از وقوع فرو نشست دیگر امکان احیای آنها وجود ندارد.

جان‌فدا نسبت به پیامدهای این پدیده هشدار داد و گفت: اصفهان ممکن است طی چند سال آینده تخلیه شود، دشت‌های ورامین با فرو نشست زمین مواجه‌اند و این موضوع ارتباطی به بارش یا خشکسالی ندارد بلکه ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. در گذشته در شمال کشور برای رسیدن به آب سه متر حفاری می‌شد اما اکنون این عمق به صد متر افزایش یافته و در سیستان و بلوچستان چاه‌های هزار متری زده می‌شود.

جان‌فدا توضیح داد: راهکارهای مقابله با فرو نشست باید پیش از وقوع آن انجام شود، مانند تزریق آب به سفره‌های زیرزمینی که هزینه‌های بسیار بالایی دارد. اما اگر فرو نشست اتفاق افتاد، دیگر هیچ راه‌حلی وجود ندارد و باید منطقه را تخلیه کرد.

وی با انتقاد از نگاه کوتاه‌مدت مسئولان و جامعه گفت: چند سال است درباره بحران آب هشدار داده شده اما کسی گوش نمی‌دهد. حتی اگر امروز کمبود آب حل شود، دو سال آینده ممکن است فاجعه‌ای مانند تخلیه برخی شهرها پیش بیاید. فرهنگ ما به گونه‌ای است که تا بحران رخ ندهد، دنبال راهکار نمی‌رویم.

ضرورت بازنگری در سیاست‌های صادراتی مرتبط با منابع آبی

این مدیر دانش بنیان به موضوع صادرات محصولات کشاورزی اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات اساسی در حوزه کشاورزی، تولید محصولاتی مانند هندوانه است که نیاز آبی بسیار بالایی دارند. با وجود محدودیت‌های شدید منابع آبی، این محصولات به شکل گسترده کشت می‌شوند و سپس به صورت مستقیم یا غیرمستقیم صادر می‌شوند. این صادرات، در واقع به نوعی مصرف غیرمستقیم آب کشور را در خارج از مرزها افزایش می‌دهد و فشار بر منابع آبی کشور را تشدید می‌کند. بنابراین، مدیریت و اصلاح الگوی کشت و صادرات محصولات آب‌بر از جمله موارد ضروری برای مقابله با بحران آب در کشور است.